Takmičenje je dozvoljeno u svakom poslu, ako nije zbog nagrade, pod uslovom da taj posao nije dokazom zabranjen, i da ne bude rezultat tog takmičenja ostavljanje vjerskih obaveza, i ne bude rezultat tog takmičenja činjenje harama. A takmičenje koje je zbog nagrade nije dozvoljeno kod većina učenjaka, osim u stvarima koje su spomenute u hadisu Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, koji je rekao: ''Nema takmičenja za nagradu (ulog pri takmičenju) osim u papku ili kopiti ili strijeli.'' (Ebu Davud: 2574, i Tirmizi: 1700) Kaže Ibnu Kudame: ''Pod 'papkom' se misli takmičenje sa jahanjem deva, a pod 'kopitom' na takmičenje sa jahanjem konja, a pod 'strijelom' na takmičenje sa bacanjem koplja.'' (Mugni, 8/651.)
Trgovačka nagradna takmičenja su jedno od potencijalnih sredstava koja se koriste da se potaknu mušterije na kupovinu u tim trgovinama. Međutim, trebamo znati kakav je propis takmičenja za koja je vezan nagradni poklon.
Šerijatski stav prema takmičenjima za nagradu
Takmičenje u arapskom jeziku ima značenje nadmetanja između dvije ili više osoba. (Al-mu'adžem al-vesit: 414.) A kod islamskih pravnika takmičenje je: Posao koji počiva na nadmetanju između dvije ili više osoba u realizaciji ili izvršenju zadanog posla, radi nagrade ili bez nagrade. (Medžme'a el-fikhil-islam) Iz ovog objašnjenja se vidi da je takmičenje nadmetanje između dvije i više osoba, a organizuje se kako bi se pokazalo koja je strana bolja. Međutim, često se to organizuje da bi pobjednik dobio nagradu, tj. ulog u tom takmičenju. Takmičenje je dozvoljeno u svakom poslu, ako nije zbog nagrade. Pod uslovom: da nije taj posao dokazom zabranjen, i ako ne bude rezultat tog takmičenja ostavljanje vjerskih obaveza, i da ne bude rezultat tog takmičenja činjenje harama. A takmičenje koje je zbog nagrade nije dozvoljeno kod većina učenjaka, osim u stvarima koje su spomenute u hadisu Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, koji je rekao: ''Nema takmičenja za nagradu (ulog pri takmičenju) osim u papku ili kopiti ili strijeli.'' (Ebu Davud: 2574, i Tirmizi: 1700 i kaže: Hadis je hasen, i Nesai: 3616. A kaže Nasir Albani u Irva'u al-galil: Hadis je sahih.) Kaže Ibnul-Esir: ''Hadis ima sljedeće značenje: Nije halal uzimati imetak sa takmičenjem osim u ove tri stvari, a to su deve, konji i strijele. A pravni učenjaci su odobrili i sve što ima značenje hadisa.'' (En-Nihaje, 2/305.) Kaže Ibnu Kudame: ''Pod 'papkom' se misli takmičenje sa jahanjem deva, a pod 'kopitom' na takmičenje sa jahanjem konja, a pod 'strijelom' na takmičenje sa bacanjem koplja.'' (Mugni, 8/651.) Kaže Ibnu Abidin: ''Nije dozvoljeno takmičenje za nagradu (ulog u takmičenju) osim u tri spomenute stvari.'' (Hašija Ibnu Abidin, 6/402.) Kaže Ibnu Šaš: ''Sve što smo spomenili od propisa takmičenja, to je između konja i na jahalicama, a to je što se želi sa hadisom. A takmičenje u svemu drugom mimo hadisa nije dozvoljeno, osim da bude bez nagrade (uloga). A dozvoljeno je ako je u tome priprema muslimana, i koristi se za korist muslimana.'' (Akdu al-dževahiri as-semine, 1/511.) Gledajući da je u ovom hadisu spomenuto nekoliko borbenih vještina, to se uzima kao razlog zbog kojeg je dozvoljeno takmičnje. I učenjaci su dozvolili takmičenje u svim stvarima koje imaju veze sa tim vještinama, kao što je voženje aviona ili bacanje kamena sa ramena. (Kuvajtska fikhska encikopledija, 24/126, El-Um, 4/230, Umdetu-l-fikh, 263.) A hanefije uvjetuju da takmičenje ove vrste smije biti samo u četiri stvari, tri prethodno spomenute i dozvoljavaju još trčanje. Zato što je to natjecanje samo jedna vrsta igre i razonode. A osnova u provođenju vremena u igri i razonodi je zabrana zbog hadisa, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: ''Tri stvari nisu besposlica: Treniranja konja, igranje sa svojom ženom i bacanja strijele i koplja. Ove stvari imaju svoje pravo.'' (Ebu Davud: 2513, Nesai: 3608.) Iz ove zabrane su izuzete one četiri stvari sa prethodnim dokazom. A takmičenje u trčanju za nagradu je dozvoljeno jer se Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, natjecao u trčanju sa Rukane (a bio je nevjernik) koji je ponudio Poslaniku ovcu ako ga pobijedi. I pobijedio ga je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem. Ponudio je Rukane da se sad vrate i ko pobijedi njemu je ovca. I ovaj put pobijedio ga je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem. I tada je Rukane primio Islam, a Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, je vratio njemu njegove ovce.(Bejheki, ovo je mursel sahih od Sei'da ibnu Džubejra, a kaže Nasir Albani u Irva'u al-galil: Hadis je hasen. Vidjeti: El-Bedai'u es-sanai', 6/206.) A učenjaci Medžme'a el-fikhil-islam kažu da takmičenje koje je zbog nagrade (koja se udjeljuje pobjedniku) dozvoljeno je ako ispunjava slijedeće norme:
● da je cilj tog takmičenja, kao i njegova sredstva i oblast u kojoj se koristi, u osnovi propisan šerijatom.
● da nagrada za to takmičenje ne smije biti od uloga svih učesnika takmičenja.
● da je namjera tog takmičenja ostvarivanje vjerskih plemenitih načela.
● da takmičenje nema za rezultat ostavljanje vjerskih obaveza ili činjenje harama.
Vrste nagrada (s obzirom ko izdvaja ulog)
One se dijele na: nagrada koja je od imetka jednog od takmičara, ili od imetka svih učesnika takmičenja, ili od imetka treće osobe koja se ne takmiči.
Propis takmičenja ako je nagrada od imetka treće osobe koja se ne takmiči.
Koncenzus muslimana dozvoljava da nagradu obezbijedi vladar države, svejedno od svog ličnog imetka ili imetka muslimana, ako je to takmičenje u oblasti koje su spomenute u prethodnom hadisu i ako se time namjerava podsticanje muslimana na podučavanje svoje vjere Islama, kao takmičenje u učenju Kur'ana napamet. (Hašijetu Ibni Abidin, 9/492 i El-munteka od Badžija, 3/216 i Ahkamu al-musabkat, 137.)Propis nagrade koja je od imetka svih takmičara?
U ovom kupon takmičenju, iako se takmičari nisu prethodno dogovorili da izdvoje ulog iz svog imetka i da pobjedniku to pripada, našla se treća strana koja će njih organizovati i od njihovog imetka njima pripremiti nagradu. Većina učenjaka zabranjuje takmičenje ako je ulog od svih takmičara, jer je to kocka koja je zabranjena kur'anskim ajetom:''O vjernici, vino i kocka i strelice za gatanje su odvratne stvari, šejtanovo djelo; zato se toga klonite da biste postigli što želite. Šejtan želi da pomoću vina i kocke unese među vas neprijateljstvo i mržnju i da vas od sjećanja na Allaha i od obavljanja molitve odvrati. Pa hoćete li se okaniti?!'' (Prijevod značenja 90. i 91. ajeta sure El-Mai'da.) Ibnu Tejmijje smatra da je dozvoljeno da ulog, za koji će se takmičiti, bude od svih takmičara jer Islam nije zabranio sve rizike, ali je zabranio ono što sadrži prisvajanje imetka za nešto što ne vrijedi, pa makar i ne bilo u tome rizika. Pravilo u prisvajanju imetka za nešto što ne vrijedi je 'to je sve ono od čega se nema koristi'. Tako, ako vladar organizuje takmičenje u šahu bilo bi to haram, iako tu sada nema rizika za takmičare, jer nije od njihovog imetka i bilo bi bespotrebno tu zabranu objašnjavati tj. da je zbog kocke. (Al-ihtjaratu al-fikhije, 3/1187.)Trgovačka nagradna takmičenja
Vlasnici robe koriste razne oblike takmičenja, ali se u suštini svode na:
● takmičenje u kojem se zahtijeva od učesnika da izvrši određeni posao (Trgovačka- kupon takmičenja).
● takmičenje koje je zasnovana samo na podjeli kupona sa brojevima, a zatim se izvlačenjem određuje dobitnik. Učesnik tog izvlačenja ne uloži ništa osim svoje želje da učestvuje u tome (Trgovačke- Nagradne igre).
Trgovačka - kupon takmičenja
U ovoj vrsti nagradnog takmičenja trgovac kao organizator zahtjeva od potencijalnih takmičara da odgovore na postavljena pitanja (iz određene znanstvene oblasti ili su pitanja opće prirode),a nakon ispravljanja tih odgovora izvlačenjem se određuje pobjednik. Ovo takmičenje ima dva stanja: da je učestvovanje u takmičenju uvjetovano kupovinom u toj trgovini ili da nije uvjetovano.
● Učestvovanje u takmičenju koje je uvjetovano kupovinom.
Pravo na učestvovanje u takmičenju je uvjetovano kupovinom ili posjetom trgovačke radnje koja organizuje to takmičenje. Ako to organizuje neka izdavačka kuća tada se uvjetuje da odgovori budu na određenom kuponu koji se stiče kupovinom određenog tiražnog broja ili se uvjetuje da odgovori na pitanja budu iz određene knjige koju takmičar mora prethodno kupiti.Šerijatsko objašnjenje:
To je nadmetanje za nagradu od priloga takmičara.Da li je ova nagrada (koju udjeljuje trgovac) od imetka takmičara?
Iako nije direktno traženo od takmičara da izdvoje svoj imetak za takmičarsku nagradu,ipak je, samim uvjetovanjem da kupi u određenoj radnji ili određeni broj časopisa, namjera trgovca je da zaradi i iz te zarade obezbijedi njima nagradu. Na ovo nam upućuje: ne zabranjuje se da jedna te ista osoba više puta kupi kupon i učestvuje u takmičenju pod uvjetom da odgovor na pitanja bude na originalnom kuponu određenog broja. Zatim, izdavač tih novina ima namjeru da proda što veći broj tih novina, pa vidimo kako je tada udvostručen broj izdanja.Propisi vezani za organizatora i takmičara
Imamo dva mišljenja:
Prvo mišljenje:
Nije dozvoljeno organizovati niti se takmičiti za nagradu koja je uvjetovana kupovinom. Ovo je mišljenje Komisije za fetve iz Saudijske Arabije, Abdullaha ibnu Džibrina i Al-Kardavija. Zato što je to jedna vrsta kocke zabranjene kur'anskim ajetom: ''O vjernici, vino i kocka i strelice za gatanje su odvratne stvari, šejtanovo djelo; zato se toga klonite da biste postigli što želite. Šejtan želi da pomoću vina i kocke unese među vas neprijateljstvo i mržnju i da vas od sjećanja na Allaha i od obavljanja molitve odvrati. Pa hoćete li se okaniti.'' (Prijevod značenja 90. i 91. ajeta sure El-Mai'da.) A kocka je: ulaganje koje sadrži rizikovanje, nepoznatu završnicu i prisvajanje tuđeg imetka na zabranjen način. Kaže Ibnu Tejmijje: ''Kocka je kada uložiš imetak, a zatim si na rizikovanju između zarade i gubitka.'' Objašnjenje da je to kocka: Nagrada je od imetka svih takmičara, a novine imaju svoju cijenu i svaki list ima svoju štamparsku vrijednost, čak i list sa pitanjima i kuponom za odgovor. Tako je novac takmičara koji kupi novine podijeljen na sve dijelove novina od čega je i kupon. Ibnu Kudame kaže: ''Sve što se prodaje, a na to se može podijeliti cijena na sve njegove dijelove dok su razdvojeni, dijelit će se na njih dok su spojeni kao da je mlijeko.'' (Mugni, 6/23.) Prema tome, takmičar koji je kupio novine radi takmičenja isto je kao da je platio cijenu tog kupona. I ako ne pobijedi, izgubio je to što je uložio, a ako pobijedi dobit će vrijednu nagradu iako je malo platio. On je u stanju da zaradi time ili izgubi, a to je objašnjenje da je neka igra kocka jer je kocka: ulaganje koje sadrži rizikovanje, nepoznatu završnicu i prisvajanje tuđeg imetka na zabranjen način. (El-Bedai' es-sanai', 5/306; i Mugni-l-muhtadž, 6/170, Ahkamu-l-musabekat, 123.) Ovo takmičenje je organizovano na rizikovanju jer sadrži siguran gubitak, dok dobitak nije siguran. Kao što sadrži prisvajanje tuđeg imetka na zabranjen način, a Allah nas upozorava: ''O vjernici, jedni drugima na nedozvoljen način imanja ne prisvajajte, - ali, dozvoljeno vam je trgovanje uz obostrani pristanak.'' (Prijevod kur'anskog ajeta 29. sure En-Nisa.) Jer nije takmičenje u svrhe spomenute hadisom niti u značenju pomaganje vjere, nego je to zbog lične materijalne koristi. (Stalna komisija za fetve)Drugo mišljenje:
dozvoljeno je da učestvuje, a uvjetuju za to da kupovina nije radi učestvovanja u takmičenju. A ako kupuje, na primjer, te novine i bez takmičenja i prije takmičenja zbog vijesti, tada nema prepreke da odgovori na pitanja i da uzme nagradu. Isto tako ako je dobio novine kao poklon bez kupovine, dozvoljeno je da učestvuje. (Abdullah ibnu Džibrin u Ahkamu al-musabkat al-hadise: 46, i Kardavi).●
Učestvovanje u takmičenju koje nije uvjetovano kupovinom.Šerijatsko objašnjenje
: To je nadmetanje za nagradu koju obezbjeđuje organizator (treća strana koja se ne takmiči).Propisi vezani za organizatora i takmičara:
Imamo dva mišljenja:Prvo mišljenje:
Učenjaci Medžme'a el-fikhil-islama dozvoljavaju da trgovac, kao treća strana koja se ne takmiči, koristi nagradna takmičenja kao sredstvo za poticanje mušterija na kupovinu, koristeći pri tome dozvoljene oblike takmičenja ako ispunjava slijedeće norme:- Da se tim takmičenjem nema za namjeru sakupljanje materijalne koristi.
- Da takmičarska nagrada ili dio nje nije na račun takmičara.
- Da to nagradno podsticanje nije osmišljeno na prevari i poigravanju sa takmičarima.
Drugo mišljenje:
Nije dozvoljeno koristiti ovakav oblik podsticanja. Ovo je stav Abdullah ibnu Džibrina, rahimehullah (Ahkamu al-musabkat al-hadise: 46), jer je namjera trgovca posjeta njegovih prostorija i njihova popularnost među mušterijama, a to će ih podstaknuti na kupovinu kod njih. Ovim imaju samo svoju korist, a prodajom svojih proizvoda nadoknađuju ono što su uložili na kupovinu nagrada. Zatim, time se nanosi šteta drugim trgovcima koji ne koriste takva slična takmičenja.Ispravno je prvo mišljenje.
Propisi vezani za organizatora
Organizator mora voditi računa o dozvoljenim oblicima takmičenja ako ispunjava slijedeće uslove:
● Da se tim takmičenjem nema za namjeru sakupljanje materijalne koristi.
● Da takmičarska nagrada ili dio nje nije na račun takmičara.
● Da to nagradno podsticanje nije osmišljeno na prevari i poigravanju sa takmičarima.
Obavezan je dati nagradni poklon, jer je to protu-usluga za izvršeni zadati posao koji je tražen od takmičara (ispravan odgovor na pitanja). I to je kao protu-usluga u sličnim kupoprodajnim ugovorima. Nije dozvoljeno da se smanjuje vrijednost obećane nagrade zbog neuspjeha ili gubitaka od strane organizatora tog takmičenja. (Fikhul-muamelat el-hadise: 562.)
Takmičenje koje je zbog nagrade (koja se udjeljuje pobjedniku) dozvoljeno je ako ispunjava slijedeće norme:
● Da je cilj tog takmičenja, kao i njegova sredstva i oblast u kojoj se koristi, u osnovi propisan šeri'atom.
● Nagrada za to takmičenje ne smije biti od uloga učesnika takmičenja.
● Namjera tog takmičenja je ostvarivanje vjerskih plemenitih načela.
● Takmičenje nema za rezultat ostavljanje vjerskih obaveza ili činjenje harama.
Propisi vezani za nagradni poklon
Poklon mora biti određen, bilo da se vidi šta je poklon ili da se opiše količinski i svojstveno, a ne mora biti prisutan nego se može udijeliti po završetku takmičenja. A nagrada za to takmičenje ne smije biti od učesnika takmičenja. Takmičenje nije dozvoljeno šeri'atski ako je nagrada kupljena od takmičarskih kupona, svejedno bio cijeli ili dijelimični iznos, jer je to jedna vrsta kockanja.
Trgovačke - Nagradne igre
Ovdje trgovac izvrši podjelu kupona sa brojevima svojim mušterijama, a zatim se putem izvlačenja određuje dobitnik poklona.
Šerijatsko objašnjenje
: Ovo je jedna vrsta nagradne igre, a nije takmičenje, i ne bi trebalo imati naziv takmičenja, jer je takmičenje posao koji počiva na nadmetanju u njegovoj realizaciji zbog nagrade. Ova nagradna igra ima dva stanja. Prvo - da nije uvjetovano učestvovanje u izvlačenju dobitnika poklona kupovinom u određenoj radnji i to ima propis poklona kojeg dobrovoljno dijeli trgovac. Drugo - ako je učestvovanje u izvlačenju uvjetovano kupovinom u određenoj radnji, to ima propis ''poklona čiji je dobitak uvjetovan kupovinom'' oko kojeg smo spomenuli razilaženje učenjaka kada smo obrađivali to u prvom dijelu. A Allah najbolje zna.Allaha molim da sve nas uputi na ono u čemu je Njegovo zadovoljstvo i popravak našeg stanja. Molimo Ga da nas sve sačuva od svakog posla koji se suprotstavlja Njegovom zadovoljstvu. Zaista je On plemenit i blag.
Nastavak je u slijedećem broju...