Propis o korištenju tehnologije (ChatGPT) za izradu naučnog rada

O

ChatGPT je interaktivni model zasnovan na vještačkoj inteligenciji i predstavlja jedno od savremenih dostignuća u ovom polju. Može se, između ostalog, koristiti za kreiranje sadržaja, pisanje eseja, kreativnih tekstova, pa i za pomoć pri izradi naučnih radova.

Priroda naučnog rada i rezultati koji se njime žele postići su različiti. Metode izrade naučnog rada, kao jedne od obaveza studenata, određuje profesor. U tom smislu studenti trebaju provjeriti da li je upotreba umjetne inteligencije u pripremi dotičnog rada dozvoljena ili ne, te u skladu s tim i postupati.

Šerijatski propis o korištenju ove tehnologije u pisanju naučnih radova i rješavanju zadataka zavisi od načina kako se koristi i s tog aspekta može se podijeliti na dvije vrste:

Prva je upotreba ChatGPT-ja da zamijeni originalni trud koji je primarno ciljan, kao što je formulacija informacija, deriviranje zaključaka i rasprava o relevantnim pitanjima. U tu svrhu nije dozvoljeno koristiti ChatGPT i pripisivati takav rad sebi kako bi se predstavio kao rezultat vlastitog intelektualnog napora. Naučni radovi su metoda evaluacije, a njihov cilj je da studenti istražuju iz pouzdanih izvora, vježbaju formulaciju i organizaciju informacija te izvođenje zaključaka. Korištenjem vještačke inteligencije na ovaj način, student dobija ocjenu koju ne zaslužuje i izjednačava se s onima koji su uložili trud i originalnost u svoje istraživanje. Osim toga, student predstavlja rad kao vlastiti napor, što je laž, prevara i falsifikat, a laž je jedan od velikih grijeha. Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao je: "Ko vara, nije od mene." (Muslim, 102)

Drugi način je upotreba ChatGPT-ja za formalne aktivnosti kao što je prikupljanje podataka, statistika, referenci, kao i lektura i jezička korekcija. U ovom slučaju nema smetnje koristiti vještačku inteligenciju, jer ona može dati dodatnu vrijednost radu i osigurati naučnu autentičnost.

U tom smislu, osoba koja se bavi naukom i priprema naučne radove može se koristiti umjetnom inteligencijom, ali će povesti računa o tri stvari:

• Da ne prisvoji i sebi pripiše rad koji je djelo vještačkog programa, odnosno umjetne inteligencije.

• Da vodi računa o autentičnosti informacija. Podaci koje ChatGPT pruža rezultat su sumiranja informacija iz dostupnih izvora, a ti izvori mogu sadržavati pogrešne podatke.

• Da provjeri da li su mišljenja i citati koje umjetna inteligencija pripisuje određenim osobama autentični, i da li su vjerodostojno pripisani njihovim autorima. Umjetna inteligencija oslanja se na gradivo dostupno u internet bazama, ne daje informacije sama od sebe, nego ih sabire i sublimira iz različitih izvora. U nekim slučajevima ti izvori mogu biti nerelevantni i nepouzdani. Osoba koja se bavi naučnim radom dužna je konsultovati primarne, relevantne izvore i na njih se referirati.

Istraživač putem naučnog rada treba da izvede zaključke i prezentira rezultate svog rada dodajući novu korist naučnoj zajednici i društvu u općem smislu. Umjetna inteligencija pruža samo informacije koje već postoje. Preporuke, zaključci i rezultati rada koji se baziraju na naučnom trudu i vještini moraju biti rezultat ličnog intelektualnog napora. Svevišnji Allah najbolje zna.

(Vidjeti: aliftaa.jo/research-fatwas/3781; Sa'd eš-Šisri, https://www.youtube.com/watch?v=uiBvVWLmdTE, 31. 3. 2025.)