“Džamije su Allaha radi, i ne molite se, pored Allaha, nikome!” (El-Džinn, 18) Izraz mesdžid označava mjesto činjenja sedžde. U vjerodostojnim predajama navodi se da je cijela zemlja podesna da bude mesdžid. Džabir, radijallahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Dato mi je pet stvari koje nisu date nijednom poslaniku prije mene: potpomognut sam strahom na mjesec dana hoda; zemlja mi je učinjena mjestom za obavljanje namaza i čistom, pa koga god iz mog ummeta zadesi namaz bilo gdje, neka klanja; dopušten mi je ratni plijen a nikom prije mene nije dat; dato mi je pravo zauzimanja za grješnike (šefat) i svaki poslanik je slat samo svom narodu, a ja sam poslat svim ljudima.” (Buhari i Muslim) Iz dozvoljenosti klanjanja na svakom mjestu na zemlji izuzimaju se samo neka posebna mjesta, koja se ne mogu uzeti kao mesdžidi zbog posebnih svojstava koja poprime, kao što su đubrišta, klaonice, mezarja, hamami, mjesta poznata kao legla pljačkaša, mjesta na kojima su uništeni prijašnji narodi, torovi deva i mjesta koja su oteta.
Džamije su za spominjanje i veličanje Allaha
U tradiciji, pod džamijom ili mesdžidom podrazumijeva se svako mjesto koje je posebno predviđeno za obavljanje namaza i takva mjesta posebno se pripisuju Allahu: “U džamijama koje se Allahovom voljom podižu i u kojima se spominje Njegovo ime – hvale Njega, ujutro i navečer, ljudi koje kupovina i prodaja ne ometaju da Allaha spominju i koji molitvu obavljaju i milostinju udjeljuju, i koji strepe od Dana u kojem će srca i pogledi biti uznemireni...” (En-Nur, 36–37) Zato je džamije zabranjeno koristiti za one poslove i radnje čija je pozadina, prije svega, ovodunjalučka, kao što je kupoprodaja, razglašavanje izgubljenih stvari i slično. U hadisu Resulullaha, sallallahu alejhi ve sellem, navodi se da je rekao: “Kada vidite čovjeka da prodaje ili kupuje u džamiji, recite mu: ‘Dabogda ti Allah ne dao zaradu u toj trgovini.’” (Nesai, Amelul-jevmi vel-lejla, i Tirmizi, koji ga smatra dobrim)
Isto tako je i sa oglašavanjem izgubljene stvari. Resulullah, sallallahu alejhi ve sellem, rekao je: “Kada čujete nekoga ko u mesdžidu oglašava izgubljenu stvar, recite mu: ‘Dabogda ti je Allah ne vratio!’, jer džamije nisu sagrađene za to.” (Muslim)
Enes b. Malik prenosi da je Resulullah, sallallahu alejhi ve sellem, beduinu koji je mokrio u džamiji, rekao: “Ove džamije nisu sagrađene za takvo nešto. One su samo za spominjanje Allaha i ono što je u tom značenju.” (Muslim)
Imam Malik u djelu Muvetta zabilježio je da je Omer, radijallahu anhu, pored džamije sagradio jednu prostoriju, koja je nazvana batha, pa je rekao: “Ko želi da galami, recituje poeziju ili diže svoj glas, neka izađe u tu prostoriju.”
A u ajetu na početku ovog teksta naveden je izraz el-mesadžid, tj. džamije u množini i sa određenim članom, što obuhvata sve džamije.
Uz to, Uzvišeni Allah posebno je izdvojio neke džamije tako što ih spomenuo u Svojoj Knjizi i odlikovao ih nekim posebnostima.
Mesdžidul-haram i Mesdžidul-aksa
Prvi mesdžid je Mesdžidul-haram – Kaba. Uzvišeni Allah kaže: “Prvi hram sagrađen za ljude jeste onaj u Meki, blagoslovljen je on i putokaz svjetovima. U njemu su znamenja očevidna – mjesto na kojem je stajao Ibrahim. I onaj ko uđe u njega treba biti siguran. Hodočastiti Hram dužan je, Allaha radi, svaki onaj koji je u mogućnosti; a onaj koji neće da vjeruje – pa, zaista, Allah nije ovisan ni o kome.” (Alu Imran, 96–97)
Uzvišeni Allah ovdje je spomenuo sedam karakteristika koje nemaju druge džamije: to je prvi hram sagrađen za ljude, blagoslovljen je, putokaz je svjetovima, u njemu su znamenja očevidna, u njemu je mjesto na kojem je stajao Ibrahim, onaj ko uđe u njega treba da bude bezbjedan i hadž i umra obavljaju se kod njega. A pored ovih ima i drugih posebnosti.
Što se tiče Mesdžidul-aksaa, Uzvišeni Allah kaže: “Hvaljen neka je Onaj koji je u jednom času noći preveo Svoga roba iz Hrama časnog u Hram daleki, čiju smo okolinu blagoslovili kako bismo mu neka znamenja Naša pokazali. On, uistinu, sve čuje i sve vidi.” (El-Isra, 1)
Ova je džamija odlikovana time što je ona bila mjesto Poslanikovog noćnog putovanja, njena je okolina blagoslovljena i u njoj su Vjerovjesniku, sallallahu alejhi ve sellem, pokazana neka znamenja njegovog Gospodara.
Postojala je mogućnost da Vjerovjesnik, sallallahu alejhi ve sellem, bude uzdignut na svoje nebesko putovanje i iz srca Meke, iz Mesdžidul-harama. No, Uzvišeni je htio da mu pokaže neka od Svojih znamenja, kao što su znakovi puta, kako bi mu to bio dokaz protiv Kurejšija kada ih bude izvjestio o svom noćnom i nebeskom putovanju – Israu i Miradžu.
Zatim, u Mesdžidul-aksau Vjerovjesniku su pokazana još neka neka od Allahovih znamenja: Džibril mu je dao tri posude, jednu s mlijekom, jednu s vodom i jednu s alkoholom, pa je Poslanik odabrao mlijeko kao znaka čiste prirode (fitre), na tom mjestu susreo se s vjerovjesnicima i predvodio ih u namazu, i pored toga što ih je vidio na sedam nebesa...
Poslanikova džamija i džamija Kuba
O Mesdžidul-Kubau, Uzvišeni je Allah objavio: “Džamija čiji su temelji, već od prvoga dana, postavljeni na strahu od Allaha zaista više zaslužuje da u njoj obavljaš molitvu. U njoj su ljudi koji se vole često prati, a Allah voli one koji se mnogo čiste.” (Et-Tevba, 108)
U Muslimovom Sahihu bilježi se predaja u kojoj se navodi da je Ebu Seid, radijallahu anhu, pitao Resulullaha, sallallahu alejhi ve sellem: “Koji je to mesdžid koji je od prvog dana sagrađen iz strahopoštovanja prema Allahu (et-takva)?”, pa je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, uzeo pregršt šljunka koji je bacio na zemlju svoje džamije i rekao: “Ovaj vaš mesdžid.” (Muslim, br. 514)
U djelu Bulugul-meram bilježi se predaja od Ibn Abbasa, radijallahu anhuma, u kojoj se navodi da je Vjerovjesnik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao stanovnicima Kubaa: “Uistinu vas Allah hvali!” Na to oni rekoše: “Nakon upotrebe kamenja, mi se čistimo i vodom.” (Bilježi ga Bezzaar sa slabim senedom)
Imami Tirmizi i Ebu Davud bilježe od Ebu Hurejre, radijallahu anhu, da je Vjerovjesnik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Ovaj je ajet objavljen o stanovnicima Kubaa: “... u njoj su ljudi koji vole da se često peru...” (Et-Tevba 108).
U jednoj predaji koja govori o plemenu Benu Amr b. Avf, Resulullah, sallallahu alejhi ve sellem, rekao je: “Allah vas je pohvalio najljepšom pohvalom vezano za čišćenje, pa u čemu je tajna tog vašeg čišćenja?” Rekoše: “Nakon nužde peremo se vodom.”
Hadis koji bilježi imam Muslim govori o Poslanikovoj, sallallahu alejhi ve sellem, džamiji, a ove predaje govore o Mesdžidul-Kubau. Ibn Hadžer, rahimehullah, kaže: “Istina je da su oba ta mesdžida sagrađena na bogobojaznosti, a riječi Uzvišenog: ‘... u njoj su ljudi koji vole da se često peru...’ (Et-Tevba, 108), odnose se na stanovnike Kubaa.
A ima i mišljenja da se hadis koji bilježi Muslim posebno odnosi na Poslanikovu, sallallahu alejhi ve sellem, džamiju i da je izrečen kao odgovor na razilaženje dvojice ljudi oko toga na koji se mesdžid odnosi ajet. Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, htio je da im pojasni da se ajet ne odnosi samo na Mesdžidul-Kuba, već da je on općenit za svaki mesdžid koji se sagradi na bogobojaznosti, a da je pouka u općenitosti izraza, a ne u posebnosti povoda, kao što je to poznato u usuli-fikhu.
Shodno tome, ajet je obuhvatio i obuhvata svaki mesdžid ma gdje bio, ukoliko je njegova gradnja od prvog dana utemeljena na bogobojaznosti. To potvrđuje i sam kontekst ajeta u odnosu na ono što se spominje prije i poslije njega. Prije njega se navodi kazivanje o Mesdžidud-diraru – džamiji sagrađenoj radi nanošenja štete muslimanima: “A oni koji su džamiju sagradili da bi štetu nanijeli i nevjerovanje osnažili i razdor među vjernike unijeli, pripremajući je za onoga koji se protiv Allaha i Njegovog Poslanika još prije borio – sigurno će se zaklinjati: ‘Mi smo samo najbolje željeli’ – a Allah je svjedok da su oni pravi lažljivci. Ti u njoj nemoj nikada molitvu obaviti! Džamija čiji su temelji, već od prvoga dana, postavljeni na strahu od Allaha zaista više zaslužuje da u njoj obavljaš molitvu...” (Et-Tevba, 108)
Poznato je da je Mesdžidud-dirar bio u naselju Kuba te su tražili od Resulullaha, sallallahu alejhi ve sellem, da im klanja u njoj navodno radi berićeta i da time potvrdi njeno postojanje, što bi im koristilo kao isprika. No, Allah je razotkrio njihove stvarne namjere. Tada je objavljen ajet u kojem su upoređena ta dva mesdžida: “...Ti u njoj nemoj nikada molitvu obaviti! Džamija čiji su temelji, već od prvoga dana, postavljeni na strahu od Allaha zaista više zaslužuje da u njoj obavljaš molitvu. U njoj su ljudi koji se vole često prati...” (Et-Tevba, 108)
Neposredno nakon toga dolazi do još jedne komparacije, ali ova je sada općenitija od prve: “Da li je bolji onaj koji je temelj zgrade svoje postavio na strahu od Allaha i u želji da Mu se umili – ili onaj koji je temelj zgrade svoje postavio na rub podlokane obale koja se nagnula, da se zajedno s njim u vatru džehennemsku sruši? A Allah neće ukazati na Pravi put narodu koji sam sebi nepravdu čini. Zgrada koju su oni sagradili stalno će unositi nemir u srca njihova, sve dok im srca ne popucaju. A Allah sve zna i mudar je.” (Et-Tevba, 109–110)
Posebnosti ove četiri džamije
Ove četiri džamije izdvojene su zbog određenih karakteristika koje ih povezuju brojnim vezama, a najznačajnija je ta što je mjesto njihovog određivanje bilo objavom ili slično objavi.
O Bejtul-haramu Uzvišeni je rekao: “I kada smo kao pribježište Ibrahimu pokazali mjesto gdje je Hram...” (El-Hadždž, 26)
O Mesdžidul-aksau u predajama se navodi da je Allah objavio Svom poslaniku Davudu: “Sagradi Mi Kuću!” Davud upita: “A gdje želiš da Ti je sagradim, o moj Gospodaru?” “Tamo gdje vidiš konjanika učitelja koji je isukao svoju sablju.” Davud ga je istog trena vidio na svom mjestu, a bilo je to dvorište jednog čovjeka od Izraelćana... (Ovo kazivanje bilježi imam Bejheki u djelu Es-sunenul-kubra i El-Hibat)
O džamiji Kuba bilježi se jedna predaja, u čijem senedu ima slabosti, u kojoj se navodi da je Resulullah, sallallahu alejhi ve sellem, kada je odsjeo u Kubau, rekao: “Ko će uzjahati ovu devu?”, pa ju je uzjahao Alija, a on mu reče: “Pusti joj uzde!” Deva se sama spustila, a on reče: “Označite mesdžid ondje gdje se ona spustila!”
U svim djelima u kojima se govori o životu Poslanika, navodi se predaja u kojoj se kaže da su Poslaniku, kada bi on prolazio kroz medinska naselja, njihovi stanovnici govorili: “Svrati, brojni smo i s opremom!”, a on bi govorio: “Pustite je samu, njoj je naredba (od Allaha) poslata.“ Tako je ona stigla pred kuću Ebu Ejjuba el-Ensarije, radijallahu anhu, ispred koje se nalazilo prihvatište za jetime i židovsko groblje. Poslanik je kupio to zemljište, izmjestio grobove i sagradio džamiju. (Buhari)
Isto tako, ova četiri mesdžida imaju zajedničku vezu u izgradnji, jer su ih sva četiri izgradili Allahovi poslanici.
Mesdžidul-haram sagradio je Ibrahim, alejhis-selam, i to je građevina koju spominje Kur’an: “I dok su Ibrahim i Ismail temelje Hrama podizali, oni su molili: "Gospodaru naš, primi od nas, jer Ti, uistinu, sve čuješ i sve znaš!” (El-Bekara, 127), a ono što je bilo prije njega, spominje se u raznim predajama.
Također, Bejtul-makdis koji je igrađen četrdeset godina prije (obnove) Mesdžidul-harama, kao što se to navodi u hadisu koji bilježi imam Buhari. Ebu Zerr, radijallahu anhu, kaže: “Upitao sam Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem: ‘Koja je džamija prva sagrađena na Zemlji?’, on je odgovorio: ‘Mesdžidul-haram.’ Upitah: ‘Zatim koja?’, a on reče: ‘Mesdžidul-aksa.' Upitah: ‘Koliko je vremena proteklo između njihove gradnje?' Reče: ‘Četrdeset godina’, a zatim reče: ‘Klanjaj gdje god te zatekne namaz. Cijela je zemlja prostor za klanjanje.’”
Što se tiče džamije Kuba, sam Resulullah, sallallahu alejhi ve sellem, učestvovao je u njenoj gradnji. U kazivanju o njenoj gradnji navodi se da je neki čovjek sreo Vjerovjesnika, sallallahu alejhi ve sellem, kako nosi kamen te mu je rekao: “Pusti me da ga ja nosim umjesto tebe, Allahov Poslaniče”, a Poslanik mu reče: “Idi i ponesi neki drugi jer ti nisi ništa potrebniji sevapa od mene.”
Također i Poslanikova časna džamija u Medini Munevveri zauzima posebno mjesto. Poslanik i ashabi prvo su je sagradili od palminih stabala i grana, a onda su je i po povratku sa Tebuka drugi puta sagradili tako što su njene zidove sazidali od kamena.
Zbog navedenih posebnosti ove četiri džamije su, kao što je već rečeno, odlikovanije od svih drugih džamija.
Jedna od tih najbitnijih odlika jeste uvećavanje nagrade za djela obavljena u njima, a osnovno je namaz, kao što je tako i jedno poglavlje u svom Sahihu naslovio imam Buhari: “Poglavlje o vrijednosti namaza u džamijama Meke i Medine”, u kojem je naveo dva hadisa:
“Na putovanje se kreće samo radi posjete tri džamije: Svetog hrama u Meki, džamije Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, (u Medini) i džamije Aksa (u Jerusalemu).” (Prenosi Ebu Hurejra, radijallahu anhu, a hadis bilježi i Muslim)
“Namaz obavljen u ovoj mojoj džamiji bolji je od hiljadu namaza obavljenih u nekoj drugoj džamiji, izuzev Svetog hrama u Meki.” (Prenosi Ebu Hurejra, radijallahu anhu)
Također, Poslanikova džamija odlikovana je njegovom Revdom (baščom), koja je jedna od džennetskih bašči, što se potvrđuje u Poslanikovim, sallallahu alejhi ve sellem, riječima: “Moj minber je na jednom od džennetskih bazena”; “Ono što je između moje sobe (kuće) i mog minbera jedna je od džennetskih bašči. A moj minber je na jednom od džennetskih bazena.” (Hadis bilježe Buhari i Muslim, od Ebu Hurejre, radijallahu anhu)
Mesdžidul-Kuba odlikovao je svojim riječima: “Svako onaj ko se očisti u svojoj kući, zatim dođe u džamiju Kuba i u njoj klanja dva rekata, imat će nagradu umre.” (Od Sehla b. Hanifa, radijallahu anhu, bilježe ga Nesai imam Ahmed, a od od Usejda b. Zahira, radijallahu anhu, bilježi ga Tirmizi; Ibn Madža i Hakim u Mustedreku i kaže “Sahih mu je isnad.”)
Autor djela Vefaul-vefai kaže: “Amr b. Šebbe rekao je: ‘Pričao nam je Suvejd b. Seid, preko Ejjuba b. Hajjama od Seida b. Rekiša el-Esedijja da je rekao: Enes b. Malik došao nam je u džamiju Kuba i klanjao dva rekata kod jednog od ovih stubova, a onda je predao selam i sjeo te i mi sjedosmo oko njega. On reče: ‘Subhanallah, kako je samo veliko pravo ove džamije! Kada bi bila udaljena i na mjesec dana razmaka, zaslužuje da joj se dođe. Onaj ko izađe iz svoje kuće namjeravajući posjetiti ovu džamiju, da bi u njoj klanjao četiri rekata, Allah mu to nadomjesti nagradom umre.’”
Ibn Ebu Šejba bilježi sa sahih senedom putem Aiše bint Sa‘d b. Ebu Vekkas, koja kaže: “Čula sam svoga oca kako kaže: ‘Da klanjam dva rekata u ovoj džamiji Kuba draže mi je nego da dva puta dođem u Bejtul-makdis. Kada bi oni znali šta je u Kubau, umorili bi svoje deve na tom putu.”
Povezanost Mesdžidul-harama i džamije Kuba
Ovdje se nameće pitanje: Zašto se kod džamije Kuba uvjetuje čišćenje, tj. uzimanje abdesta ili gusula kod kuće, a ne kod samog mesdžida, što nije slučaj kod drugih džamija?
Dugo sam istraživao i o tome nisam uspio pronaći ništa što bi mi dalo odgovor na to pitanje. Ali, onda mi se predočilo, na osnovu povijesti džamije Kuba i njene povezanosti sa muslimanima i Mesdžidul-haramom, da je džamija Kuba na više načina povezana s Mesdžidul-haramom.
Prva povezanost je “vremenska”, iako je džamija Kuba sagrađena prije Poslanikove džamije. S pozicije relativnog poređenja, Mesdžidul-haram je prva džamija sagrađena za ljude, a džamija Kuba je prvi mesdžid koji su sagradili muslimani.
Mesdžidul-haram sagradio je Ibrahim el-Halil, a džamiju Kuba sagradio je Pečat svih poslanika.
Mjesto izgradnje Mesdžidul-harama određeno je po izboru od Allaha, a na sličan način određeno je i mjesto izgradnje džamije Kuba.
Mesdžidul-haram je sigurno mjesto i utočište i mještanima i došljacima, a džamija Kuba bila je sigurno mjesto, mjesto življenja i utočišta prvih muhadžira i stanovnika Kubaa. Obavljanje namaza u džamiji Kuba povezuje se sa Mesdžidul-haramom jer svakom onom koji se očisti kod svoje kuće u namjeri da obavi namaz u ovoj džamiji, donosi nagradu umre. Uvjetovanost čišćenja kod kuće, a ne kod same džamije ukazuje, kao prvo, na jačinu brige o ovoj džamiji i, drugo, na čistu namjeru prema njoj. Ovaj uvjet sličan je uvjetu koji se postavlja u pogledu oblačenja ihrama za obavljanje umre, kada je ihrame propisano obući izvan Harema, a ne kod same Kabe.
Imajući u vidu navedeno, možemo reći da je čišćenje u svojoj kući i odlazak u džamiju Kuba radi obavljanja namaza identično propisu oblačenja ihrama izvan Harema (el-hill) i ulazak u Harem radi tavafa i sa‘ja.
Ova nagrada obećana je i kako bi se muhadžirima na neki način kompenziralo to što su morali biti udaljeni od Bejtul-harama prije oslobođenja Meke. A Uzvišeni Allah najbolje zna!
(Prema tefsiru: Advaul-bejan, 8/332–338, šejha Muhammeda Emina Šenkitija, rahimehullah)
