Dotad neviđeno, 3. 4. 2020. na “petak lijepi” pušten je ezan s minareta džamije Dar Assalam u prijestolnici Njemačke, što je bila lijepa gesta njemačke vlade “kako bi se ulio osjećaj sigurnosti u duše vjernika u doba korone”. Ovaj prizor, ovaj poziv koji ulijeva osjećaj sigurnosti, nije ostao privilegija stanovnika tog kvarta, nego su u njemu mogli uživati vjernici čiji pogled i sluh doseže do dvadeset drugih njemačkih džamija u raznim njemačkim gradovima – prema ZDM-u (Zentralrat der Muslime in Deutschland/Središnje vijeće muslimana u Njemačkoj); kao i vjernici u raznim evropskim prijestolnicama i državama, poput Španije, Britanije, Francuske, Belgije i Holandije. (aljazeera.net)
Lijepa gesta evropske države koja prednjači na ovom polju nije prošla nezapaženo, nego su se neposredno nakon toga čuli glasovi koji podržavaju ili protestiraju, koji relativiziraju ili preuveličavaju, kao riječi poput “diskriminacija”, “iskorištavanje pandemije”, “velika pobjeda”, “uznemiravanje i vrijeđanje vjerskih osjećaja” i sl. U svemu tome, ponovo se počelo raspravljati o statusu ezana, minareta i džamije na evropskom tlu preko različitih platformi i medija. Rasprava je to koja ima svoje “uspone i padove” počevši od 2009. godine kada je izglasan (57,5%) zakon kojim se zabranjuje daljnja izgradnja minareta u Švicarskoj, te vala reakcija i daljnjeg nastojanja desnice da se taj “uspjeh” proširi na cijelo tlo Evrope; preko 2015. kada je Administrativni sud u Gelsenkirchenu (na sjeverozapadu Njemačke) presudio da jedna džamija ne smije dalje puštati ezan putem zvučnika nakon podignute optužnice susjeda nemuslimana; pa preko 2016. godine kada je zabranjeno puštanje ezana preko zvučnika u Holandiji, do 2018. godine kada je lokalna uprava u Växjöu (u Švedskoj pokrajni Småland) dozvolila jednoj džamiji da pušta ezan jednom u sedmici, za vrijeme džuma-namaza, na tri minute i četrdeset pet sekundi, što je suprotno zabrani koju sprovode lokalne uprave u Švedskoj; a ovi slučajevi nisu jedini. (Novine El-Istiklal, alestiklal.net)
Kraj ove divne priče uslijedio je nakon što je lokalna uprava u Berlinu obustavila daljnje emitiranje ezana preko razglasa nakon što se sakupilo oko tri stotine ljudi ispred džamije koji su željeli da zajednički obave namaz, uprkos zabrani okupljanja koja je bila na snazi. Međutim, tada je, da li zbog sprečavanja okupljanja ili što je trenutno prevencija od pandemije prioritet u odnosu na vjersku slobodu – emitiranje ezana obustavljeno “do daljnjeg”. (DW, p.dw.com)
No, u svemu ovome, mogle su se uočiti zanimljive izjave, poput one da “nije obavezno da se izgradi minaret prema islamskom vjerozakonu, jer je svakako prvi ‘toranj za mujezina’ sagrađen nakon smrti Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, najvjerovatnije u Siriji u 8. stoljeću, što je znak da je takvo nešto inspirirano crkvenim tornjima u ‘islamiziranoj Siriji’, a što se i sada može uočiti po stilu gradnje samog minareta koji je očito obojen ‘kršćanskim’ karakteristikama”. (DW, p.dw.com)
Ovakva izjava bila je inspiracija za ozbiljno pitanje: Da li postoje – prvenstveno u pogledu arhitekture – njihovi i naši minareti? Ili su to samo njihovi? Ili samo naši?!
Riječ “minaret” dolazi od arapske riječi “minaretun”, koju su posudili mnogobrojni jezici, pa i engleski, a koja nije izvedena od arapske riječi za svjetionik, kao što mnogi tvrde, nego iz samog korijena n-w-r (npr. nūr – svjetlo), čime se aludira na svjetlo islama koje obasjava iz džamije i sa minareta. (T. S. El-Hassani: Alfu ihtirain ve ihtira: et-turas el-islami fi alemina/1001 Inventions: The Enduring Legacy of Muslim).
Za minaret, munaru postoji nekoliko naziva u arapskom jeziku, a onaj koji je najčešće u upotrebi sada jeste “mi’zene” (مئذنة), no postoje i drugi nazivi koji su bili u upotrebi prije toga, poput savmea (صومعة), minaretun (منارة), ez-zevra (الزوراء) i dr., što je ujedno jedan od razloga zašto su orijentalisti razvili tezu da minaret nije bio dio mesdžida do dolaska muslimana u neposredni kontakt s drugim, tada civilizacijski – naročito na polju arhitekture – osvještenijim narodima. Kao što pojašnjava dr. Halid Azeb, minaret kao pojam razvijao se s proširenjem Poslanikovog grada, što je nametalo potrebu da se ezan uči s višeg mjesta kako bi se što dalje čuo. Tako se jedno vrijeme ezan učio s kuće jedne ensarijke koja je bila u neposrednoj blizini Poslanikove džamije, odakle je Bilal, radijallahu anhu, redovno učio ezan, dok je prvi minaret sagrađen za vrijeme Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, a nosio je naziv el-mitmar (المتمار), što je ujedno jedan od naziva za minaret koji se koristio kroz povijest. Nakon toga, u periodu hilafeta Osmana, radijallahu anhu, Poslanikova džamija je proširena, u sklopu čega su, 29. godine po Hidžri, izgrađena četiri minareta kvadratnog oblika koja su bila više od “el-mitmara”, a koja su dobila naziv “ez-zevra”. Tako su 1960. godine arheolozi pronašli tragove ovih minareta identificirajući ih kao najstarije minarete u islamskom svijetu. (dr. Halid Azeb: El-Meazin bejn el-vezifijja el-ilamijja ve ed-delala er-remzijja)
Kvadratni oblik minareta je nešto što je preraslo u obilježje džamija koje su sagrađene za vrijeme vladavine Omejada, ne samo na području Šama (Levanta), nego i šire, čemu svjedoči jedan od najstarijih minareta – minaret Kajravanske džamije (Slika 1.), koja je izgrađena 724/729. godine (alwaraq.net, El-Mizene...mine el-vazifijje ila ed-delala er-remzijje). Ovakva konotacija ne odbacuje utjecaj drugih civilizacija na “islamsku arhitekturu” (kao što navodi historičar Ibn Fekih, u proces izgradnja Velike džamije u Damasku bili su uključeni koptske zanatlije, a udarnu snagu koja je iznijela projekat – koji je uključio oko 1.200 radnika – predstavljali su Perzijanci, Indijci, Grci i Marokanci) obogaćujući je drugačijim rješenjima, no potvrđuju da se sami koncept ideje minareta pojavio veoma rano u povijesti islama.
S druge strane, arhitektura islamske civilizacija u potpunosti je promijenila i oplemenila arhitekturu kao nauku. Ona je u svjetsku baštinu donijela potpuno nova urbanistička rješenja za planiranje gradova, unijela građevinske lukove, svodove, nove oblike kupola i mnogo toga drugog, a takav slučaj je bio i s minaretima, odnosno tornjevima – do te mjere da sir Christoper Wren smatra da “gotički stil u arhitekturi treba preimenovati u islamsko-arapski stil”.
Početkom 8. stoljeća minaret Velike džamije u Damasku (Slika 2.) postao je simbol islamske arhitekture. Oblik minareta, koji uključuje dva dijela: donji na kojem skoro da nema nikakvih arabeski i gornji – visoki, tanki i dosta ukrašeni – moguće je pronaći na tlu Evrope, a najpoznatiji takav može se vidjeti u Londonu kao toranj Crkve st. Mary-le-Bow (Slika 3.) koja je obnovljena po projektu Christopera Wrena 1683. godine.
Među tornjevima u historiji islamske arhitekture možemo izdvojiti toranj Tvrđave Benu Hammad (Slika 4.) (sagrađene 1007. godine) na istoku Alžira, što je ujedno najstariji još uvijek postojeći toranj iz islamske arhitekture. On se koristio, kao drugi tornjevi u tom periodu, radi učenja ezana i straže, a njegov stil gradnje inspirirao je mnoge arhitekte koji su sigurno putovali islamskim državama zbog postojećih trgovačkih veza, što možemo uočiti na nekoliko građevina, poput: Bazilike Sant Abbondio u Italiji (11. st.) (Slika 5.) ili tornjeva crkve Abbaye aux Dames (1061–1130) u Ceanu u Francuskoj (Slika 6.) i dr.
Toranj kao element građevine bio je prisutan u Evropi prije utjecaja islamske arhitekture, samo što nije bio toliko rasprostranjena pojava, no toranj sa špicastim vrhom nije se pojavio u Evropi prije pojave minareta. Ovo potvrđuje činjenicu da se prvi takav vrh tornja nije pojavio u Engleskoj prije 1200. godine, a prvi je izgrađen 1220. godine u sklopu Katedrale sv. Pavla u Londonu. (Slika 7.) Također, minareti Džujušijske džamije u Kairu (Slika 8.) (1085.) očigledno su inspirirali arhitekte u Italiji i Engleskoj. Evropska arhitektura je kvadratne tornjeve adaptirala i učinila dijelom građevina koje nisu sakralne, poput: Gradske vijećnice Palazzo Vecchio (Slika 9.) u Firenci i Piazza Ducale (Slika 10.) čiji toranj svojim stepenastim oblikom i lukovičastom kupolom neminovno podsjeća na Veliku džamiju u Damasku.
Pored kvadratnog oblika minareta, cilindrični oblik – kao najpoznatiji na našem podneblju – imitiran je na nekoliko građevina u Njemačkoj, poput Bazilike sv. Apostola (njem. Basilika St. Aposteln) u Cologneu (1190. godina) (Slika 11.) Katedrale sv. Petra (njem. Wormser Dom) (Slika 12.) i dr.
A sada, nakon iznošenja ovih činjenica, pitanje je prepušteno vama: Da li postoje – prvenstveno u pogledu arhitekture – njihovi i naši minareti? Ili su to samo njihovi? Ili samo naši?!
