Algebra, izum muslimana
Izumitelj i osnivač algebre je veliki islamski učenjak El-Huvarizmi koji je preselio 232. h.g. / 846. g. Algebru je izumio da bi riješio neka teška pitanja u nasljednom pravu. Postavio je osnovne temelje i pravila algebre, što ju je učinilo posebnom naukom, pored geometrije i ostalih grana matematike.
Znači, El-Huvarizmi je prvi koji je koristio riječ ''džebr'' od koje je nastala riječ algebra. Evropljani su ovu riječ preuzeli od njega. Riječi kao ''algoritam'', ''algorithme'', ''algorism'', potječu od imena El-Huvarizmi. On je zaslužan za upoznavanje ljudi sa arapskim brojevima. Zato je El-Huvarizmi zaslužio da dobije nadimak ''otac algebre''. Knjiga El-Huvarizmija ''Hisabul-džebri vel-mukabele'' (Računanje metodom upotpunjavanja i uravnotežavanja) smatra se glavnom knjigom koja je imala veliki utjecaj utjecaj u oblasti matematičkih znanosti. U ovoj knjizi proučavao je jednačine i njihova rješenja, a u uvodu je pojasnio kako je halifa El-Me’mun od njega tražio da napiše tu knjigu. El-Huvarizmi je ovu knjigu preveo na latinski. Frederick Rosen štampao je ovu knjigu na engleskom jeziku uz originalni arapski tekst, u Londonu 1851. godine. Zaslugom velikog broja prijevoda ove knjige, indijsko računanje i decimalni brojčani sistem došli su u Evropu. Matematičke operacije po imenu ''algoritmi'' dobile su naziv po njemu. Čudno je da se ta riječ na arapski prevodi kao ''el-lugaritmaat'', a pripisuje se El-Huvarizmiju. Ispravno bi bilo da se prevede kao ''el-huvarizmijjat'' ili ''Huvarizmijeve tabele''. Knjiga ''Hisabul-džebri vel-mukabele'' postala je glavni izvor za matematiku na evropskim univerzitetima sve do šesnaestog vijeka. Sva kasnija djela o algebri oslanjala su se na El-Huvarizmijevu knjigu ''Hisabul-džebri''. Robert of Chester preveo je ovu knjigu sa arapskog na engleski jezik. U skorije vrijeme, tačnije 1968. godine, dva doktora Ali Mustafa i Muhammed Mersi uradili su verifikaciju ove knjige. Nakon El-Huvarizmija, sa radom iz područja algebre nastavili su Ebu Kamil Šudža’ el-Misri, Ebu Bekr el-Kerhi, Omer el-Hajjam i drugi.
Rješenje jednačina drugog reda je način koji se sad koristi u modernim knjigama o algebri. Muslimani su znali da ovakve jednačine imaju dva korijena i oni su ih izvlačili ako su bili pozitivni. U tome su muslimanski učenjaci pretekli druge narode. Muslimanski su učenjaci također izumili neke geometrijske metode za rješenje jednačina drugog reda. U svojoj knjizi El-Huvarizmi je primjenom algebarskih metoda dao rješenja za neke geometrijske probleme. Ovo je pokazalo da su muslimani prvi koristili algebru u rješavanju geometrijskih problema.
Korištenje decimalnog razlomka pripisuje se matematičaru Stevinu. Međutim, muslimanski naučnik Gijasuddin Džumejšid el-Kaši koristio je decimalni razlomak 175 godina prije Stevina.
Nakon El-Huvarizmija, i ostali muslimanski učenjaci koristili su simbole (+, -, ÷) u matematičkim operacijama. Evidentno je koliki je utjecaj imalo korištenje ovih simbola na napredak raznih grana matematike. Žalosno je da se izum ovih matematičkih simbola pripisuje francuskom učenjaku po imenu Francois Viete koji je živio od 1540. do 1603.
Rješenje Omera el-Hajjama za jednačine trećeg reda pomoću koničnih presjeka (436. h. – 517. h.) smatra se jednim od najvećih djela koja su muslimanski učenjaci poklonili čovječanstvu. Na taj način Omer el-Hajjam postavio je temelje za analitičku geometriju, nauku koja se pripisuje Francuzu po imenu René Descartes. Nema sumnje da je ovaj Francuz unaprijedio razvoj analitičke geometrije i učvrstio njene temelje, ali to ne znači da ćemo zaboraviti ulogu izumitelja Omera Hajjama.
(Izvor: islamstory.com, dr. Ragib es-Serdžani)
Doprinos muslimana u astronomiji
Astronomija je usko povezana sa mnogim vjerskim propisima kod muslimana tako da se pojavila potreba za izučavanje astronomije kako bi se odredila vremena za namaz shodno geografskom položaju i godišnjem dobu. Također, potrebno je odrediti pravac Kible i pratiti kretanje Mjeseca kako bi se odredio početak posta, hadždža itd. Otuda su objavljeni mnogi kur’anski ajeti koji govore o astronomiji i kosmosu koji okružuje čovjeka i ajeti koji podstiču čovjeka na razmišljanje o nebesima i Zemlji. Jedan od tih ajeta je i sljedeći: “I noć im je dokaz: Mi uklanjamo dnevnu svjetlost i oni ostaju u mraku. I Sunce se kreće do svoje određene granice, to je odredba Silnoga i Sveznajućeg. I Mjesecu smo odredili položaj; i on se uvijek ponovo kreće kao stari savijeni palmin prut. Nit’ Sunce može Mjesec dostići nit’ noć dan prestići, svi oni u svemiru plove.” (Prijevod značenja Jasin, 37-40.) Pored toga, u Kur’anu su navedene naučne činjenice koje ne može znati neko ko ne posjeduje ogromno znanje o astronomiji. Ovo je od učenjaka muslimana iziskivalo posebnu pažnju i brigu. Kad su muslimani počeli da unapređuju astronomiju, pronašli su znanje koje su o toj oblasti ostavile prošle civilizacije. Prvo su preveli knjige iz astronomije koje su napisali Grci, Kaldejci, Sirci, Perzijanci i Indijci. Prva knjiga koju su preveli muslimanski učenjaci bila je knjiga ''Ključevi zvijezda'' koja se pripisuje Hermesu i koju su sa grčkog jezika preveli na arapski na kraju Emevijske vladavine. Jedna od vrlo važnih knjiga o astronomiji, prevedenih sa grčkog, jeste knjiga ''Megalé suntaxis tès astronomias’''(na arapskom je naslov ''Al-Madžesti''). Ova knjiga bavi se astronomijom i kretanjima zvijezda. Prevedena je u vrijeme vladavine Abasija. U ovom vremenu isticala su se trojica učenjaka, koji su bili poznati kao ''sinovi Musaa ibn Šakira''. Musa ibn Šakir bio je astronom u palači halife Me’muna. Kad je Musa umro, Me’mun je preuzeo brigu o njegovoj djeci. Povjerio ih je astronomu Jahji ibn Ebi Mensuru. Dok su ovi mališani odrastali, El-Havarizmi je iz svog sjedišta u Bejtul-Hikmetu (''kuća mudrosti'') u Bagdadu ispravljao greške Ptolomeusa. Kad su mališani odrasli, u astronomiji se istakao Muhammed ibn Musa ibn Šakir. Me’mun je za svoje astronome obezbijedio kuću u najvišoj četvrti Bagdada, blizu Babuš-šemasijje, kako bi precizno i naučno mogli da promatraju zvijezde i vrše začuđujuća mjerenja koja su poredili sa mjerenjima u Džundisaburu i sa drugim mjerenjima nakon tri godine na brijegu Kasijun blizu Damaska. Astronomi su zajedno radili na postavljanju astronomskih tabela po imenu ''el-mudžerrabe'' ili ''el-me’munijje'', koje su predstavljale preciznu reviziju Ptolomeusovih starih tabela.
El-Me’mun je koristio jednu grupu astronoma, među kojima je bio Muhammed ibn Musa ibn Šakir, da promatraju nebeska tijela i da zabilježe rezultate tih promatranja.
Veliki broj izgrađenih osmatračnica, opremljenih raznim instrumentima, u kojima su radili iskusni naučnici, potvrđuje brigu muslimana o astronomskim istraživanjima. Osmatračnice bile su rasute po cijelom islamskom svijetu. Promatranja koja su vršena sa ovih osmatračnica odlikovala su se visokom preciznošću i na njih su se oslanjali učenjaci iz Evrope u svojim astronomskim istraživanjima u vremenu renesanse i nakon tog perioda. U ovim osmatračnicama muslimanski učenjaci su koristili instrumente, aparate i postrojenja koji su bili vrlo precizni i lijepo napravljeni i pomoću kojih su bilježili podatke o astronomskim pojavama. Veliki broj ovih instrumenata bio je izum muslimanskih učenjaka i nije bio poznat prije njih. Muslimani su također koristili instrumente koje su izumile prošle civilizacije.
Muslimani su se isticali u izrađivanju tablica za proračune koji su vezani za nebeska tijela. Ove tablice su jedne od najvažnijih potrepština za astronomsko promatranje. Te tablice predstavljaju matematičke tabele koje služe za označavanje položaja tijela koja plutaju, pravila pomoću kojih se određuje koji je mjesec, dan i datum, za poznavanje stanja zvijezda po pitanju dizanja, spuštanja, naginjanja i kretanja. Ove tabele se temelje na vrlo preciznim matematičkim pravilima i zakonima.
(Izvor: islamweb.net, Dr. Ragib es-Serdžani)