Doprinos muslimana u fizici
Kao što je slučaj sa svim naukama koje su napredovale i razvile se preko raznih naroda i civilizacija, muslimani su počeli razvoj prirodnih nauka oslanjajući se u tome na ono što su objavili Grci koji su koristili filozofiju pokušavajući da razumiju prirodu, bez pribjegavanja eksperimentima. Međutim, muslimanski učenjaci nisu štedjeli truda da razviju ovu osnovu: oni su se isticali u fizici na jedan do tada neviđen suptilan i inteligentan način, do te mjere da je izgledalo kao da su osnovali novu nauku. Oni su učinili da se fizika oslanja na eksperimentiranje i indukciju, a ne na filozofiju, pretpostavke ili samo misli. Shodno tome, ti muslimani su došli sa novim teorijama i inovativnim istraživanjima, kao što su zakoni kretanja, vode i gravitacije. Oni su istraživali specifičnu težinu minerala i tekućina i uspjeli su da izmjere specifičnu težinu tekućina, što se danas ne smatra baš tako lahkim zadatkom unatoč sofisticiranim sredstvima.
Muslimani su izučavali nauku o zvuku, njegovo porijeklo i prenos. Oni su bili prvi koji su spoznali da na zvukove utječu tijela koja ih prouzrokuju i da se ti zvukovi prenose u zraku u obliku cirkularnih valova. Muslimanski učenjaci bili su prvi koji su klasificirali zvukove. Oni su bili prvi koji su interpretirali pojavu odjeka (eho) kao reflekciju zraka koji udari u visoko brdo ili zid. (Rahab Hidr Akavi: Mevsu’atu abakiratil-islam, 4/57)
Što se tiče nauke o tečnim tvarima, muslimanski učenjaci su napisali posebna poglavlja o načinu mjerenja specifične težine. Oni su izumili razne metode kojim se ona može saznati i odredili su gustoću nekih elemenata. Vrijedno je spomenuti da su njihova mjerenja bila precizna i nekad su bila manje-više slična sadašnjim mjerenjima. (Arapska internacionalna enciklopedija na linku: http://www.alargam.com/general/arabsince/7.htm)
Ebul-Rejhan el-Biruni je poznati fizičar koji je odredio specifičnu gustoću 18 plemenitih kamena. On je postavio pravilo koje tvrdi da specifična gustoća nekog tijela odgovara količini vode koja ga pokreće... On je također tumačio izlaz vode iz gejzira i arteških bunara u svjetlu teorije o komunicirajućim posudama. (Will Durant: The story of civilization 13/186. Vidi isto: El-Fikrul-‘ilmijju ‘indel-muslimin od Muhammeda es-Sadika Afifija, str. 133)
Ebul-Feth el-Hazini bio je izvanredan fizičar, pogotovo kad se radi o dinamici i hidrostatici, do te mjere da su istraživači nakon njega bili zaprepašteni. Njegove teorije se još uvijek, do dan-danas, izučavaju na polju kinetike u školama i univerzitetima.
Jedna od ovih teorija je teorija o oblikvitetu (kosina, nagnutost) i inklinaciji (nagib) i teorija o impulsu. Ove dvije teorije igrale su važnu ulogu u kinetici. Mnogi historičari na polju nauke smatraju El-Hazinija fizičarom svih fizičara. On je većinu svog vremena posvetio izučavanju hidrostatike. On je izumio aparat kojim se određuje specifična težina tekućina. On je dalje izučavao pitanje otpora tijela koje padne u vodu. El-Hazini je upotrebljavao i isti aparat koji je koristio njegov veliki učitelj Ebul-Rejhan el-Biruni, kako bi odredio specifičnu težinu nekih čvrstih materija i tekućina. El-Hazinijeva mjerenja bila su tako precizna da su zaprepastila one koji su živjeli u njegovu doba i one koji su došli poslije njega. (El-‘Ulumul-behtetu fil-hadaretil-‘arabijjeti vel-islamijje, str. 331)
U svom članku, koji se nalazi u glosaru o važnim ličnostima u fizici, Robert Hal razmatrao je kako je El-Hazini otkrio gustoću čvrstih i tekućih tijela i razmatrao je njegov izum vage za mjerenje tijela u zraku i vodi. Ova vaga imala je pet propelera, svaki propeler se kretao na jednoj raspoređenoj ruci. Hamid Morani i Abdul-Halim Muntesir u njihovoj knjizi ‘'Kiraatun fi tarihil-‘ulum ‘indel-‘arab'’ (Lekcije o povijesti nauka kod Arapa) ukazuju na to da je El-Hazini pretekao Toricellija po pitanju materije i težine zraka. El-Hazini je pokazao da zrak ima težinu i snagu da digne stvari koje su kao zrak, dodajući da je težina objekta u zraku manja nego njegova stvarna težina i njegova smanjena težina ovisi od gustoće zraka. Vrijedno je spomenuti da su ova istraživanja probila put za izum barometra (za mjerenje pritiska), zračne vakuume, pumpe i ostale stvari. Shodno tome, El-Hazini je nadmašio Toricellija, Pascala i Boylea i druge. (El-‘Ulumul-behtetu fil-hadaretil-‘arabijjeti vel-islamijje, str. 331)
(Izvor: islamstory.com, Dr. Ragib es-Serdžani)
Muslimani i zakoni o kretanju
Što se tiče zakona o kretanju u oblasti istraživanja u fizici, muslimanski naučnici bili su prvi koji su otkrili ove zakone. Važnost zakona kretanja leži u tome što se oni smatraju kao glavni stožer moderne civilizacije. Naprimjer, nauka mobilne mašinerije danas – počinjući od auta, voza, aviona, svemirskih raketa, transatlantičnih raketa itd. – oslanja se na ove zakone. Ovi zakoni se smatraju osnovom za sve fizičke nauke koje ovise o kretanju. Optika je kretanje svjetla, zvuk je kretanje valova svjetlosti, struja je kretanje elektrona itd. I na Istoku i na Zapadu zastupljeno je mišljenje da je ove zakone otkrio naučnik Isaac Newton, jer on je izdao knjigu koja je inače poznata po nazivu ''Principia''. Ovaj podatak ostao je ovako poznat u cijelom svijetu i svim naučnim izvorima, uključujući i muslimanske škole naravno, sve do početka dvadesetog vijeka kad je jedna grupa modernih fizičara istraživala ove zakone. Najpoznatiji od njih su Mustafa Nazif, profesor fizike, Dželal Ševki, profesor mehaničke inžinjerije, i Abdullah ed-Difa’, profesor matematike. Oni su pregledali dostupne manuskripte muslimanskih učenjaka na ovom polju i naišli su na činjenicu da su muslimanski učenjaci prvi otkrili ove zakone. Sve što je Newton uradio bilo je sabiranje onoga što su oni napisali o ovim zakonima i formuliranje istih u matematičkoj formi. Stavljajući puke predrasude i teoretski govor na stranu, napori muslimanskih učenjaka su očigledni. Oni su dokumentovani u njihovim manuskriptima koje su napisali sedam vijekova prije rođenja Newtona. Spomenimo ove tekstove i donesimo presudu:
Prvi zakon kretanja u fizici
kaže da ako su ukupne snage koje utječu na neki objekat nula, onda će ovaj objekat ostati nepokretan. Isto tako, kretajući objekat ostat će pri svojoj konstantnoj brzini osim ako ima neka sila koja utječe na njega. Ovo je spomenuto u Newtonovoj matematičkoj stavki kad je rekao: “U odsutnosti snage, tijelo ili miruje ili se kreće u jednoj pravoj liniji sa konstantnom brzinom”.Ibn Sina u svojoj knjizi ‘'Išaratun ve tenbihat'’ predočio je isti zakon svojim riječima: “Ako je neki objekat ostavljen bez utjecaja s vana, onda znaš da će taj objekat ostati u istom stanju”. Jasno je da je Ibn Sina sa svojom tvrdnjom po pitanju prvog zakona kretanja pretekao Newtona koji se pojavio šest stoljeća kasnije.
Drugi zakon kretanja
govori o tome da je u slučaju konstantne mase intenzitet sile jednak proizvodu mase tijela iubrzanja koje tijelo dobije djelovanjem te sile. Ovo je Newton matematički formulirao.Hibetullah b. Meleka el-Bagdadi je u svojoj knjizi ‘'El-Mu’teberu fil-hikme'' izjavio: “Najjača snaga pokreće brzo i to radi u najkraćem vremenu. Što je jača snaga, to je brža, i kraće vrijeme. Ako se snaga ne poveća, brzina se neće povećati također.” U četrnaestom poglavlju on tvrdi: “Što je brža snaga, to je jača. Što je jača snaga koja potiskuje objekat, to je brža brzina objekta u kretanju, i kraće vrijeme koje je potrebno za prelazak razdaljine.” Ovo je upravo ono što je Newton matematički formulirao i nazvao kao drugi zakon kretanja.
Treći zakon kretanja
glasi: Svakom djelovanju (akciji) suprotstavlja se po intenzitetu jednako i suprotno usmjereno djelovanje (reakcija). Djelovanje dva tijela jednog na drugo jednako je i suprotno usmjereno.Prije Newtona, Hibetullah b. Meleka izjavio je u svojoj knjizi sljedeće: “Na poprištu za hrvanje, svako ima svoju snagu koju usmjerava protiv drugog. Ako bi jedan od njih se povukao, ovo ne znači da njegova snaga nestaje, nego njegova povučena snaga još postoji.” Isto značenje može da se izvuče iz onog što je napisao Fahrud-din er-Razi u svojoj knjizi ‘'El-Mebahisul-mešrikijjetu fi ‘ilmil-ilahijjati vet-tabi’ijjat''. On je predočio sljedeće: “Krug kojeg vuku dvije jednake snage sve dok ne stane u sredini, nema sumnje da su obje snage izvršavale akciju koja je opstrukcija za drugu.” Isti koncept potvrdio je Ibnul-Hejsem u knjizi ‘'El-Menazir’'. On je spomenuo sljedeće: “Objekt koji se kreće nailazi na opstrukciju, i ako ova snaga ostane, ovaj objekat koji se kreće, vraća se u suprotnom smjeru istom brzinom koju ima prvi objekat i shodno snazi opstrukcije.”
Jasno je da je sve spomenuto od strane muslimanskih naučnjaka u ovim tekstovima, porijeklo trećeg zakona kretanja, koji je formulirao Newton nakon što je preuzeo taj sadržaj.
(Izvor: islamstory.com, Dr. Ragib es-Serdžani)