Mnogima su slike cunamija u Indoneziji iz 2004. godine, kada je veliki broj ljudi stradao, a još veći broj ostao bez doma, ostale u sjećanju. Regija na kopnu koja je bila najbliža epicentru jest pokrajina Aceh, čiji je glavni grad Banda Aceh. Ova je regija poznata i po dugim konfliktima sa centralnom vladom. Kakva je pozadina tih konflikata? Kakvo je stanje u ovoj regiji nakon cunamija?
Aceh je pokrajina u Indoneziji na ostrvu Sumatra u najsjevernijem dijelu tog ostrva. Indoneziju čini oko trinaest hiljada ostrva. U Indoneziji živi najveći broj muslimanske populacije, oko 250 miliona muslimana. U Acehu postoji deset autohtonih etničkih grupa, a najveću grupi čini narod Aceh, oko 80–90% populacije. Smatra se da je širenje islama u Indoneziji počelo u Acehu, što je bilo ključni faktor za širenje islama u jugoistočnoj Aziji. Islam je došao u Aceh (kraljevine Fansur i Lamuri) oko 1250. gr. godine. Na početku sedamnaestog stoljeća sultanat Aceh bio je najbogatija, najjača i najrazvijenija država u Malajskom prolazu. Aceh ima povijest političke nezavisnosti i otpora stranom vladanju, kao što je bio otpor prema holandskom kolonijalizatoru, Japancima i potom prema centralnoj indonežanskoj vladi. Indonezija je proglasila nezavisnost 17. avgusta 1945., nakon tri stoljeća holandske kolonijalizacije i mnogih žrtava u raznim pobunama, otporima i ratovima. Aceh ima znatne prirodne resurse, uključujući naftu i prirodni gas. Inače, ovaj je narod poznat po tome da su vješte zanatlije, vrijedni radnici i privrženi vjeri.
Separatistički pokret i sukobi
Nakon Drugog svjetskog rata u Acehu je 1945. godine izbio građanski rat između stranke koja je podržavala povratak holandskih vlasti i između vjerske partije Ulama koja je podržavala novoproglašenu državu Indoneziju. Partija Ulama pobijedila je i regija je ostala slobodna tokom indonežanskog rata za nezavisnost. Holandska vojska nikad nije pokušala da izvrši invaziju na Aceh. Ovaj je rat doveo do toga da vođa partije Ulama, Daud Bereueh, postane vojni vladar Aceha. (M Nur El-Ibrahimy, Peranan Teungku M. Daud Bereueh dalam Pergolakan di Aceh, 2001.)
Narod u Acehu ubrzo se pobunio nakon što je njihova zemlja bila pripojena nezavisnoj Indoneziji, smatrajući to nepravdom i atakom na svoja prava.
Sukarno, prvi predsjednik Indonezije, iznevjerio je obećanje koje je dao 16. juna 1948., da će Aceh imati svoju upravu shodno vjerskim vrijednostima koje su u njemu prisutne stoljećima. Politički aparat u Acehu rasformiran je i pripojen provinciji Sjeverna Sumatra 1950. godine, što je dovelo do ustanka koji je trajao od 1953. do 1959 pod vođstvom Dauda Beureueha, koji je 20. septembra 1953. proglasio nezavisni Aceh. Godine 1959. indonežanska vlada pokušala je da smiri narod u Acehu nudeći mu široku slobodu u pogledu vjere, edukacije i kulture.
Tokom sedamdesetih godina, u dogovoru sa indonežanskom centralnom vladom, američke kompanije počele su eksploataciju prirodnih resursa u Acehu, nafte i gasa. Autohtoni narod Aceha smatrao je da podjela profita nije pravedna, pa je Hasan di Tiro proglasio nezavisni Aceh 1976. godine. Pokret GAM – Pokret za slobodan Aceh imao je malo sljedbenika u početku, a Hasan di Tiro morao je da živi u egzilu u Švedskoj. U međuvremenu, provincija je slijedila Suhartovu politiku ekonomskog i industrijskog razvoja. Tokom kasnih osamdesetih godina razni incidenti naveli su centralnu indonežansku vladu da preduzme represivne mjere i pošalje vojsku u Aceh. Kršenje ljudskih prava bilo je mnogo prošireno u narednoj deceniji, što je dovelo do velike netrepljivosti jednog dijela naroda Aceha prema centralnoj vladi. Godine 1990. centralna vlada pokrenula je vojne operacije protiv GAM-a raspoređujući više od dvanaest hiljada vojnika u regiji. Tokom kasnih devedesetih haos na ostrvu Java i neefektivna centralna vlada dali su vjetra u leđa GAM-u, što je dovelo do druge faze pobune, a ovaj put podrška naroda Aceha bila je velika. Ova podrška pokazala se 1999. godine na plebiscitu (svenarodnom glasanju) u Banda Acehu gdje je prisustvovalo skoro pola miliona ljudi (od ukupnih četiri miliona u provinciji). Centralna vlada reagovala je 2001. proširujući autonomiju Aceha, dajući vladi Aceha da u širem spektru primijeni šerijat i pravo da strane investicije prima direktno. Međutim, ovo je ponovo popraćeno represivnim mjerama. Godine 2003. počela je ofanziva i u provinciji je proglašeno vanredno stanje. Rat u kojem su poginule na hiljade ljudi bio je u toku kad je ovu regiju pogodio cunami 2004. godine. Aceh je bio najbliža kopnena tačka od epicentra zemljotresa u Indijskom okeanu i cunamija koji je uslijedio. Oko 170.000 Indonežana poginulo je ili nestalo u ovoj katastrofi. (United Nations. Economic and social survey of Asia and the Pacific 2005. 2005, page 172)
Cunami 26. decembra 2004.
Cunami je najviše pogodio obale u Acehu, uključujući gradove Banda Aceh, Kalang i Meulaboh. Jačina zemljotresa 26. decembra 2004. iznosila je 9,2 stepena na Rihterovoj skali. Procjene su različite, ali se smatra da je u Acehu poginulo preko 170.000 ljudi, a pola miliona ostalo je bez doma. Nakon nekoliko mjeseci 28. marta 2005. godine još jedan zemljotres u moru jačine 8,6 stepeni pogodio je ostrva Simeulue i Nias u Sjevernoj Sumatri i tom prilikom poginulo je 1.346 ljudi, a desetine hiljada ostalo je bez krova nad glavom. WHO, Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da je prevalencija blažih i srednjih mentalnih poremećaja veća za 100% nakon cunamija. (Wise, Cat (2011). Tsunami-Devastated Aceh, an Epicenter of Mental Health Woes)
Broj stanovnika u Acehu prije decembra 2004. godine iznosio je oko 4.271.000, a 15. septembra 2005. oko 4.031.500, a u januaru 2014. oko 4.731.700. (Estimasi Penduduk Menurut Umur Tunggal Dan Jenis Kelamin 2014 Kementerian Kesehatan)
Nakon cunamija, veliki broj ljudi i dalje je živio u barakama i privremenim centrima i šatorima. Rekonstrukcija je bila vidljiva, ali napredak nije bio tako brz kao što su mnogi željeli, katastrofa je jednostavno bila prevelika da se šteta sanira u kratkom vremenskom periodu. Jedna studija iz 2007. procjenjuje da je 83,6% populacije bilo psihički bolesno, dok je 69,8% emocionalno mnogo patilo. (Souza, R., Bernatsky, S., Ryes, R., Jong, K. (2007). Mental Health Status of Vulnerable Tsunami-Affected Communities: A Survey in Aceh Province, Indonesia". Journal of Traumatic Stress. 20(3), 263–269)
Potpisivanje primirja nakon cunamija
Cunami iz 2004. godine pomogao je u iniciranju primirja između GAM-a i centralne vlade. Raspoloženje u periodu reformi nakon Suharta i promjene u vojsci pomogli su stvaranju atmosfere stimulirajuće za mirovne pregovore. Uloge novog predsjednika Yudhoyonoa i potpresjednika Jusufa Kallae bile su veoma važne. (Peace in Aceh: Notes on the peace process between the Republic of Indonesia and the Aceh Freedom Movement (GAM) in Helsinki, translated by Tim Scott, 2009)
U isto vrijeme, vođstvo GAM-a se mijenjalo, indonežanska vojska oslabila je pobunjenički pokret tako da nije bilo preostalo mnogo osim ući u pregovore. Mirovni pregovori su olakšani preko nevladine organizacije iz Finske, Crisis Managment Initiative i pregovori su vođeni od bivšeg finskog predsjednika Marttija Ahtisaarija. Mirovni sporazum koji je poznat kao Helsinki MOU potpisan je 15. avgusta 2005. Shodno ovom sporazumu, Aceh će dobiti posebnu autonomiju, a vladine trupe će se povući iz provincije u zamjenu za razoružavanje GAM-a. U sklopu dogovora, Evropska unija rasporedila je 300 nadzornika. Njihova misija završena je 15. decembra 2006. nakon lokalnih izbora. Aceh je dobio širu autonomiju dobijajući posebna prava koja su dogovorena 2002. i dobijajući pravo da stnovnici Aceha osnuju lokalne partije koje će zastupati njihove interese. (Hillman, Ben (2012). Power Sharing and Political Party Engineering in Conflict-Prone Societies: The Indonesian Experiment in Aceh. Conflict Security and Development 12 (2): 149–169)
Tokom izbora u decembru 2006. u utrci za provincijskog upravnika učešće su uzeli bivši GAM i neke druge nacionalne partije. Na izborima je pobijedio Irvandi Jusuf koji je podršku dobio većinom od bivših članova GAM-a.
Utjecaj cunamija bio je mnogo veći od velikog broja žrtava, uništenih obala, gradova, sela i infrastrukture itd. Cunami je utjecao i na potpisivanje primirja nakon 29 godina sukoba. Mišljenje da je cunami bio kazna zbog nedovoljno pobožnosti utjecalo je na pridavanje više pažnje religiji u ovoj provinciji gdje se od davnina narod ponosi islamom. Ovo se najviše odrazilo u povećanoj implementaciji šerijata, uključujući i uvođenje šerijatske policije.
Uvođenje nekih aspekata šerijatskog zakona počelo je već prije cunamija. Na osnovu Zakona o posebnoj autonomiji iz 2001. godine, provincijsko zakonodavstvo izdalo je nekoliko kanuna – zakona u svjetlu implementacije šerijata. Ovi zakoni obuhvatali su kazneno pravo, praktikovanje islama, zabranu konzumacije i prodaje alkohola, zabranu kockanja, pravila o zekatu. Zabrane koje su spomenute u ovim zakonima važile su samo na teritoriji Aceha, a ne u ostalim dijelovima Indonezije, osim zabrane kockanja. (Rachmadin Ismail (April 14, 2016).
Odgovornost za sprovođenje zakona bila je na državnoj policiji i posebnoj šerijatskoj policiji koja je bila jedinstvena za Aceh. Ovi se zakoni u Acehu ne odnose na nemuslimane. U Indoneziji ima onih koji bi rado ovu formu primijenili i na ostale provincije, a ima isto onih koji se tome protive i traže da se i u Acehu primjenjuje samo državni zakon.
Godine 2009. izdata su još dva zakona koji su značili proširenje šerijatskog zakona u Acehu, a ova dva zakona su još striktnije regulisali određene aspekte kaznenog zakona. U praksi su izrečene kazne ipak mnogo blaže nego što bi se očekivalo na osnovu zakona.
Ono što privlači pažnju jeste to što sve više provincija želi da preuzme ovaj model iz Aceha koji drugim provincijama daje primjer na koji se mogu ugledati.
Nakon razarajućeg cunamija veoma je lijepo vidjeti da su muslimani Aceha ponovo smogli snage da izgrađuju i uređuju svoj vjerski život. Molimo Allaha da narod Aceha i ostatak Indonezije sačuva svakog zla i da im podari mnogo uspjeha u svim aspektima života!
